BÀI SỐ 12
CÔNG TÁC NHẬN DẠNG
- KHÁI NIỆM VÀ TÁC DỤNG CỦA CÔNG TÁC NHẬN DẠNG
- Khái niệm:
Công tác nhận dạng là việc một đơn vị, một tổ chức hoặt cơ quan điều tra tổ chức cho một người quan sát hoặc nghe để so sánh, đối chiếu, nhận lại một đối tượng hiện tại với một đối tượng mà họ đã biết trước đây trong mối quan hệ với sự việc đang điều tra nhằm xác định xem có phải là đồng nhất hay còn nghi ngờ hoặc khác biệt.
* Người nhận dạng và đối tượng nhận dạng:
– Người nhận dạng: là người được cơ quan tổ chức, hoặc cơ quan điều tra đưa ra để quan sát, so sánh đối chiếu, nhận lại đối tượng nhận dạng gọi là người nhận dạng.
– Người nhận dạng có thể là người bị hại, người làm chứng, người vi phạm…
* Đối tượng nhận dạng:
– Đối tượng được đưa ra để người khác nhận dạng gọi là đối tượng nhận dạng.
– Đối tượng nhận dạng là người phạm pháp, người bị tình nghi, người bị chết chưa rõ tung tích…
– Đồ vật, xúc vật có liên quan: đồ vật xúc vật để chứng minh những vấn đề khác có liên quan đến một sự, vụ việc hay một vụ án.
*Địa điểm nhận dạng:
– Là nơi nghi ngờ thủ phạm đã cất dấu, phân tán, tiêu huỷ vật chứng, nơi mà thủ phạm đã gây án hoặc nơi nghi thủ phạm chuẩn bị gây án.
- Tác dụng của công tác nhận dạng:
– Góp phần thẩm tra, xác minh các tài liệu, các vấn đề có liên quan đến sự, vụ việc hay một vụ án.
– Góp phần vào việc nhận định tính chất của sự, vụ việc, vụ án, đề ra các phương hướng và biện pháp điều tra làm rõ hành vi của các đối tượng, giúp cho công tác điều tra được nhanh chóng và xử lý đúng đắn.
– Góp phần phát hiện ra thủ phạm và vật chứng của vụ việc hoặc vụ án.
– Góp phần xác định tung tích nạn nhân, tài sản của cơ quan, của nhà nước bị thất lạc hoặc bị mất.
- NHỮNG TRƯỜNG HỢP CẦN TỔ CHỨC NHẬN DẠNG
- Nhận dạng người sống:
– Mục đích: xác định đối tượng có liên quan đến vụ việc hoặc vụ án.
– Xác định tính chất, mức độ, hành vi của kẻ phạm tội.
– Tìm ra các đầu mối mới, âm mưu mới, phương thức hoạt động mới của các đối tượng.
– Thu nhập các tài liệu, chứng cứ phục vụ cho công tác điều tra và xử lý.
* Các trường hợp thường tổ chức nhận dạng;
– Trường hợp nạn nhân hay một người nào đó truông thấy thủ phạm hành động rồi bỏ trốn nhưng họ nhớ được một số đặc điểm của đối tượng đó (nhận dạng để xác định đối tượng điều tra).
– Trong trường hợp đồng phạm mà các đối tượng không biết rõ tên thật và địa chỉ của nhau ta có thể phối hợp với cơ quan công an tổi chức nhận dạng để phát hiện ra đồng bọn và xác định vai trò, vị trí của từng tên trong vụ án.
- Trường hợp nhận dạng người chết:
* Mục đích:
Nhằm tìm ra tung tích của nạn nhân trên cơ sở đó tìm hiểu quan hệ, lai lịch của họ để phục vụ cho việc phối hợp với cơ quan điều tra xác định phương hướng điều tra, truy tìm thủ phạm.
* Trường hợp cụ thể:
1) Khi xảy ra vụ án mạng mà ta chưa biết rõ tung tích, lai lịch của nạn nhân thì yêu cầu cấp bách đầu tiên là phải báo cáo cơ quan có thẩm quyền ( cơ quan công an) để tổ chức nhận dạng và truy lùng tung tích nạn nhân.
2) Có tìm được tung tích nạn nhân chúng ta mới có điều kiện tìm hiểu lai lịch, diễn biến quan hệ của họ trước khi chết (vì thông thường giữa nạn nhân và thủ phạm thường có những mối quan hệ nhất định), có như vậy chúng ta mơi phối hợp với cơ quan công an có hướng điều tra thích hợp.
3) Có trường hợp lúc đầu chúng ta nghi là một vụ án mạng, nhưng qua công tác nhận dạng chúng ta có thể biết được tung tích của nạn nhân và kết hợp với các biện pháp điều tra xác minh khác của công an ta có cơ sở khẳng định trường hợp đó chết do nguyên nhân khác, trên cơ sở đó mà phối hợp vớic quan cóthẩm quyền giải quyết hậu quả một cách nhanh chóng.
- Nhận dạng địa điểm:
Mục đích của việc nhận dạng địa điểm:
1) Nhằm phát hiện ra kẻ phạm tội và đồng bọn.
2) Kiểm tra xác minh lời khai của người làm chứng, người bị hại, người bị tình nghi.
3) Thu hồi chứng cứ, tài liệu phục vụ cho công tác điều tra và giải quyết vụ việc.
* Trường hợp thường tổ chức:
1) Thủ phạm xâm nhập hoặc ẩn náu hay gây án ở một địa điểm nào đó, chúng ta phải phối hợp với cơ quan công an tổ chức nhận dạng để tìm ra địa điểm đó phục vụ cho việc thu hồi vật chứng, tài liệu, tìm ra sơ hở của chúng để có biện pháp đón bắt phù hợp.
2) Nhận dạng địa điểm nhằm tìm ra nơi cất giấu, tẩu tán tài liệu, vật chứng của vụ án để phục vụ cho việc thu hồi nhanh chóng và đầy đủ.
3) Nhận dạng địa điểm để xác định tính chất khách thể bị xâm hại hoặc tìm ra người bị hại (chủ nhân của đồ vật, tài sản…).
- Nhận dạng đồ vật, tài sản:
* Mục đích:
Nhằm xác định chủ nhân của nó trên cơ sở đó ta phối hợp với cơ quan công an xác định phương hướng điều tra xác định kẻ phạm tội và chứng minh phạm tội.
* Trường hợp thường tổ chức:
1) Nhận dạng đồ vật, tài sản bị các đối tượng phạm tội chiếm giữ trái phép, cất giấu, tẩu tán hoặc đem đi tiêu thụ mà ta thu được để ta tìm ra chủ nhân của nó, có kế hoạch phối hợp với cơ quan công an điều tra truy tìm kẻ phạm tội, trao trả tài sản cho chủ nhân hoặc giữ lại để điều tra nếu cơ quan công an có yêu cầu.
2) Nhận dạng đồ vật, tài sản nghi là vật chứng của vụ án để làm rõ vụ án mà từ đó xác định kẻ phạm tội và xác định phương hướng điều tra cho thích hợp.
3) Để xác định thủ phạm hay nạn nhân một cách chắc chắn chúng ta cần phối hợp với cơ quan có thẩm quyền tổ chức nhận dạng đồ vật, tài sản để bổ sung tài liệu.
III. CÁCH TIẾN HÀNH NHẬN DẠNG:
- Chuẩn bị:
- Xây dựng kế hoạch:
1) Xác định rõ mục đích, yêu cầu của việc nhận dạng.
2) Xác định được người nhận dạng và đối tượng nhận dạng.
3) Xác định rõ thời gian và địa điểm để tiến hành nhận dạng.
4) Dự kiến các phương tiện và dụng cụ cần thiết để phục vụ cho công tác nhận dạng.
5) Chọn người làm chứng cho công tác nhận dạng.
6) Bố trí cán bộ chủ trì cho công tác nhận dạng và các thành phần tham gia.
7) Dự kiến các tình huống bất chắc có thể xảy ra và biện pháp khắc phục.
- Lấy lời khai của người nhận dạng trước khi tiến hành nhận dạng:
1) Đây là việc làm mang tính nguyên tắc và đảm bảo thủ tục pháp luật.
2) Hỏi người nhận dạng về những dấu hiệu, đặc điểm cơ bản và riêng biệt của đối tượng mà họ đã biết hoặc quan sát được trước đây (chẳng hạn như: về người thì: tầm vóc, cách ăn mặc, nước da, kiểu tóc, vết sẹo, nốt ruồi… về vật thì: loại gì, kích thước, màu sắc, đặc điểm của loại đó).
- Mời người để làm chứng quá trình nhận dạng:
1) Thông thường mời hai người đại diện để làm chứng, một đại diện chính quyền đại phương, một đại diện cơ quan chủ quản, trong trường hợp cần thếit cần mời cơ quan công an tham dự.
2) Yêu cầu người làm chứng phải là người không liên quan đến sự, vụ việc hay vụ án đó và là người phải biết giữ bí mật.
3) Người làm chứng có trách nhiệm theo dõi cuộc nhận dạng và chứng cứ thực cuộc nhận dạng, tuyệt đối không có thái độ và hành động gì gây ảnh hưởng xấu tới cuộc nhận dạng.
4) Người chứng diến có quyền đề xuất, góp ý kiến với những việc làm sai trái của cán bộ điều tra trong quá trình nhận dạng.
- Cách tiến hành
- Nhận dạng người sống qua dấu hiệu, đặc điểm công khai:
* Bước 1: trước khi bắt đầu nhận dạng ta phải nhắc lại và giải thích rõ về yêu cầu cũng như trách nhiệm và những quy định khi nhận dạng cho người nhận dạng, đố tượng nhận dạng và người làm chứng để họ chấp hành và thực hiện theo đúng yêu cầu.
* Bước 2: đưa đối tượng nhận dạng (cả đối tượng chính và tương tự) vào địa điểm để họ tự chọn chỗ ngồi.
* Bước 3: tiếp theo ta đưa người nhận dạng và người làm chứng vào để người nhận dạng quan sát các đối tượng hiện tại và yêu cầu họ cho biết kết luận của mình.
*Bước 4: khi họ cho bết kết luận ta phải hỏi xem họ biết được là dựa trên những cơ sở và bằng chứng nào.
* Bước 5: Lập biên bản ghi rõ diễn biến của cuộc nhận dạng, lời khai của cuộc nhận dạng, tên tuổi, địa chỉ của từng người tham gia quá trình nhận dạng.
- Nhận dạng người chết ( Tử thi):
1) Trong trường hợp khi phát hiện một người bị chết do án mạng hoặc do nguyên nhân khác còn nghi ngờ chưa rõ mà cơ quan điều tra chưa biết rõ trung tích, lai lịch của người đó thì phải tổ chức nhận dạng tử thi.
2) Trước hết bảo vệ phải giúp đỡ cơ quan điểu tra khám nghiệm hiện trường, chụp ảnh, vẽ sơ đồ, thu lượm hết tất cả các tài liệu dấu vết rồi đưa người chết đến một nơi cao ráo, sạch sẽ.
3) Thông báo cho quần chúng xung quanh và những người qua lại đến quan sát xem có ai biết người chết đó là ai không rõ lai lịch họ ở đâu?
4) Nếu một người nào đó nhận biết được tử thi thì phải nhanh chóng lấy lời khai của họ và yêu cầu họ cho biết rõ mối quan hệ của họ với nạn nhân, lý do biết được tung tích lai lịch của nạn nhân và những vấn đề cần thiết khắc phục vụ cho công tác điều tra.
5) Nếu người nhận dạng là thân nhân của nạn nhân thì ta phối hợp với cơ quan chức năng làm đầy đủ các thủ tục và xác định chính xác thì giao tử thi cho họ về mai táng.
6) Nếu họ là người dân hàng xóm láng giềng thì sau khi lấy lời khai của họ ta phải nhanh chóng tìm cách báo tin cho gia đình nạn nhân biết để họ đến làm các thủ tục cần thết theo yêu cầu của cơ quan công an và để họ giai quyết vân đề mai táng.
7) Trong trường hợp 24 giờ kể từ khi phát hiện ra nạn nhân mà vẫn không tìm ra được tung tích, lai lịch của nạ nhân thì ta phải phối hợp với cơ quan công an cất nạn nhân ta phải phối hợp với cơ quan công an làm các thủ tục sau:
Chụp ảnh mặt, ảnh toàn thân của nạn nhân.
Lấy điểm chỉ vân tay của nạn nhân.
Chụp ảnh tư trang, hành lý (cái gì cần thiết phải giữ lại để phục vụ cho công tác điều tra sau này).
Lập biên bản ghi lại đặc điểm, dấu vết riêng biệt trên mặt, trên thân thể nạn nhân và đặc điểm tư trang của họ.
Phải thu giữ toàn bộ tư trang, hành lý cá nhân của nạn nhân kể cả quần áo họ đang mặc, thay bộ quần áo khác để chôn cất.
- Nhận dạng địa điểm:
1) Đưa người nhận dạng lần lượt đến các địa điểm ta đã chọn được mà có những điểm tương tự như họ đã khai báo.
2) Người nhận dạng khi phát hiện được địa điểm nào đó có liên quan đến vụ án đang điều tra thì yêu cầu họ trình bày rõ những đặc điểm và căn cứ nào mà họ nhận biết được.
3) Cuối cùng ta đối chiếu với lời khai của họ trước đây nếu có gì mâu thuẫn thì ta yêu cầu họ giải thích cho rõ.
4) Chụp ảnh địa điểm nhận dạng và lập biên bản.
- Nhận dạng đồ vật, tài sản:
1) Những đồ vật, tài sản qua công tác khám nghiệm hiện trường mà công an và ta thu được và con nghi ngờ không biết có phải là vật chứng của vụ án hay không? Hay của một người nào đó mà ta chưa biết rõ được mà cơ quan điều tra phát hiện thấy có một số người nào đó biết được những đồ vật, tài sản mà ta thu được ở hiện trường thì ta có thể phối hợp với cơ quan công an tổ chức nhận dạng để tìm ra chủ nhân của nó, phục vụ cho công tác điều tra vụ án hoặc trao trả người bị mất.
2) Đưa các đối tượng nhận dạng là đồ vật, tài sản (kể cả chính và tương tự) ra cho người nhận dạng quan sát để họ xác định xem có đồ vật tài sản nào liên quan đến vấn đề đang điều tra hay không?
3) Cán bộ điều tra phải kiểm tra các đặc điểm ấy và đối chiếu với lời khai trước đây của người nhận dạng, nếu có gì mâu thuẫn thì yêu cầu họ giải thích cho rõ.
4) Kết thúc cuộc nhận dạng chụp ảnh đồ vật, tài sản và đối tượng nhận dạng.
5) Lập biên bản toàn bộ nội dung quá trình nhận dạng.
